Γιατί οι αμερικανοί θέλουν «συνεκμετάλλευση» στην Αν.Μεσόγειο αλλά όχι στον Κόλπο του Μεξικού; Η ελληνική «κόκκινη γραμμή» πρέπει να είναι η διατήρηση της ενότητας ΑΟΖ Ελλάδας-Κύπρου. Η καταλληλότερη στιγμή για διαπραγμάτευση είναι μετά το 2020 οπότε θα υπάρξει πιθανότατα επαναπροσέγγιση ΗΠΑ-Ρωσίας.
Του Νίκου Σταματάκη
Από την εποχή της ανακάλυψης των κοιτασμάτων του Πρίνου στο Βόρειο Αιγαίο στις αρχές της δεκαετίας του 1970 η αμερικανική διπλωματία έχει εισάγει στις ελληνοτουρκικές σχέσεις την έννοια της «συνεκμετάλλευσης» των κοιτασμάτων του Αιγαίου. Στο μεταξύ πέρασαν χρόνια και καιροί, διεθνείς συνθήκες κατοχύρωσαν το Δίκαιο της Θάλασσας στις δεκαετίες του 1980 και 1990 (το οποίο έδινε στα νησιά διακιώματα (ΑΟΖ) ταυτόσημα με τις χερσαίες εκτάσεις) και οι περισσότερες χώρες το αναγνώρισαν και το κατέστησαν εσωτερικό τους δίκαιο. Ακόμα και εκείνες που δεν το αναγνώρισαν επίσημα (πχ. ΗΠΑ, Ισραήλ – αλλά και η Τουρκία) όταν χρειάστηκε να καθορίσουν τα θαλάσσια σύνορά τους, εφάρμοσαν τις προβλέψεις του Δικαίου της Θάλασσας κατά γράμμα. Οι ΗΠΑ ωφελήθηκαν πολλαπλώς καθώς διαθέτουν πλήθος νησιά στον Ειρηνικό και τεράστια ακτογραμμή παντού. Το Ισραήλ βρέθηκε ξαφνικά πάμπλουτο σε υρδογονάνθρακες και προχώρησε σε καθορισμό θαλασσίων ορίων με γειτονικές χώρες πάντα με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας. Ενώ η Τουρκία στη Μαύρη Θάλασσα ακολούθησε την αρχή της «μέσης γραμμής» στον καθορισμό της ΑΟΖ εκεί – και το γεγονός αυτό της αφαιρεί τα περισσότερα επιχειρήματα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Επομένως το να ακούμε από τον κ.Πάιατ και τον κάθε γραφειοκράτη του Στέιτ Ντιμάρτμεντ εν έτει 2019 το ίδιο παραμύθι ότι επιβάλλεται «συνεκμετάλλευση» μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας είναι επιεικώς απαράδεκτο. Κύριοι, οφείλουμε να σας το πούμε απλά: Εάν η έννοια της «συνεκμετάλλευσης» έχει νομική βάση γιατί δεν την εφαρμόζεται στον Κόλπο του Μεξικού με την Κούβα και το Μεξικό; Γιατί δεν επιλέξατε για τον ευατό σας την συνεκμετάλλευση εκεί αλλά καθορίσατε ΑΟΖ με Μπαχάμες, Κούβα και Μεξικό; Δεν είναι «περίκλειστη θάλασσα» ο Κόλπος του Μεξικού; Γιατί δεν μοιράζεστε το – σαφώς πλουσιώτερο – κομμάτι σας με την Κούβα και το Μεξικό, αλλά περιμένετε από την Ελλάδα να το μοιραστεί με την Τουρκία;
Υπό την πίεση του (εξόχως καταπιεστικού) κ.Πάιατ σειρά Ελλήνων αξιωματούχων έκανε συμβιβαστικές δηλώσεις. Ξαφνικά ο πολύς κ.Κοτζιάς, βαθύς γνώστης, υποτίθεται, των διεθνών θεμάτων, άρχισε τις υποδείξεις «να μην είμαστε μοναχοφάηδες». Ακολούθησε ο διάδοχος του κ.Κατρούγκαλος που με την ανάληψη των καθηκόντων του μίλησε για «δικαιώματα της Τουρκίας στην Αν.Μεσόγειο». Και τελευταία ο κ.Δένδιας σε συνέντευξη στο πρακτορείο Bloomberg (την οποία απέκρυψαν επιμελώς τα ελληνικά ΜΜΕ) χρησιμοποίησε τον όρο «συνέργειες» για να περιγράψει τις δυνατότητες συνεργασίας Ελλάδας και Τουρκίας στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων. «Συνεκμετάλλευση», «συνδιαχείριση», «συνέργειες»…. Τι τρέχει άραγε;
Καταρχήν να τονίσουμε ότι οι παραπάνω έννοιες είναι καινοφανείς διεθνώς. Οι χώρες καθορίζουν την ΑΟΖ με βάση την μέση γραμμή και, όπως προβλέπει το Δίκαιο της Θάλασσας, όταν υπάρχουν διαφωνίες καταφεύγουν στα διεθνή δικαστήρια. Σε μια μόνο περίπτωση «συνεκμεταλλεύονται»: όταν συμβεί να υπάρχει μεγάλο κοίτασμα ακριβώς πάνω στα σύνορα της ΑΟΖ και είναι αδύνατο αλλιώς το μοίρασμά του. Τέτοιου είδους γενικότητα και αοριστία της έννοιας «συνεκμετάλλευση» είναι πρωτοφανής και γίνεται εκ του πονηρού. Είναι προοίμιο για «μοιρασιά του Καραγκιόζη» όπου η Τουρκία επιχειρεί να πάρει κάτι που δεν της ανήκει. Κάτι ολοφάνερο με τους χάρτες που επισήμως εκδίδει και παρουσιάζουν τουρκική ΑΟΖ νότια της Κρήτης!
Από τις στήλες αυτές έχω επανειλλημένα υποστηρίξει ότι η Τουρκία – εάν προσέφευγε σε διεθνές δικαστήριο πιθανόν να ελάμβανε κάποια μεγαλύτερη επήρεια στα ανοιχτά του κόλπου της Ατάλλειας και του Καστελορίζου. Αλλά ως εκεί. Με το δεδομένο αυτό είναι απαράδεκτες οι αόριστες και γενικόλογες «μειοδοτικές» δηλώσεις από ελληνικής πλευράς. Επειδή ακριβώς δεν καθορίζουν το πλαίσιο της όποιας διαπραγμάτευσης – που πρέπει ασφαλώς να είναι το Διεθνές Δίκαιο. Και δεν θέτουν τοπικό όριο, που πρέπει να είναι η περιοχή νοτίως του Καστελορίζου και μόνο. Αλλά μιλούν για συνεκμετάλλευση και συνέργειες αόριστα. Πρόκειται για συνταγή εθνικής ήττας. Μία κίνηση από ελληνικής πλευράς που θα είχε νόημα, θα ήταν η ανακήρυξη της ΑΟΖ με δήλωση στον ΟΗΕ με ταυτόχρονη έκκληση προς την Τουρκία να παρακαθήσει σε διαπραγματεύσεις για τις διαφωνίες της.
Πρακτικά, έχω πολλές φορές υποστηρίξει ότι «κόκκινη ελληνική γραμμή» είναι η διατήρηση της ενότητας ΑΟΖ Ελλάδας-Κύπρου με μια ζώνη πλάτους 10-15 μιλιών. Με ενδιαφέρον είδα πρόσφατα τουρκικό χάρτη που εκφράζει αυτή ακριβώς τη θεώρηση. Η οποία ασφαλώς εξυπηρετεί μαζί με τα ελληνικά και τα συμφέροντα του Ισραήλ και της Αιγύπτου, που σε καμία περίπτωση δεν θέλουν ούτε σύνορα με την Τουρκία ούτε μεγάλη εμπλοκή της στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτό το δεδομένο ας κρατήσουμε στο κέντρο της ελληνικής πολιτικής και με αυτό ας επιλέξουμε τις επόμενες κινήσεις. Το βέβαιο είναι ότι η Τουρκία απέτυχε στην πρώτη φάση της πολιτικής των «γεωτρυπάνων»: καμία γεώτρηση δεν έγινε λόγω της έλλειψης εξειδικευμένων πληρωμάτων και βοηθητικών πλοίων. Περνά τώρα στην φάση των απειλών και της βίας, πανάρχαια τουρκική τακτική. Ούτε και αυτή θα περάσει καθώς η Τουρκία έχει απομονωθεί και δεν έχει συμμαχίες στην Αν.Μεσόγειο. Επομένως η καλύτερη τακτική είναι να ρυμουλκηθεί στην τράπεζα των διαπραγματεύσεων με το δόλωμα κάποιου «γενναιόδωρου» καθορισμού ΑΟΖ. Το μεγάλο ερωτηματικό βέβαια παραμένει το Κυπριακό όπου σημειώνεται συνεχής προσπάθεια από την Τουρκία προς συμφωνία λύσης που θα εξυπηρετεί τα συμφέροντά της, δηλαδή να έχει πρώτο λόγο στα κοιτάσματα και να ελέγχει ολόκληρο το νησί. Οι περιστάσεις όμως και πάλι δεν την ευνοούν, επειδή οι ανάγκες ασφαλείας του Ισραήλ (που εμπλέκεται άμεσα και στο κουρδικό ζήτημα) αλλά και της Αιγύπτου αποκλείουν μια τέτοια λύση.
Καταλήγουμε έτσι, όπως πολλές φορές στην σύγχρονη ελληνική ιστορία στο ίδιο κοινό παρονομαστή, δηλαδή στην εξυπηρέτηση των αμερικανικών συμφερόντων. Οι ελληνικές κυβερνήσεις, στις σπουδαίες διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ που θα γίνουν προσεχώς, οφείλουν να αποσπάσουν τα μέγιστα οφέλη. ΝΑΙ, να προσελκυθεί η Τουρκία προς τη Δύση, όχι όμως γενικώς και αορίστως στη βάση της όποιας «μοιρασιάς». Επειδή οι Τούρκοι είναι μαθημένοι τη μοιρασιά να τη βλέπουν ως αδυναμία και ως ευκαιρία κλοπής – και το έχουν αποδείξει στην ιστορία τους. Χωρίς καθορισμό ΑΟΖ καμία «συνεκμετάλλευση» ή «συνέργεια» δεν είναι νοητή. Στο Κυπριακό ο χρόνος δουλεύει υπέρ των ελληνικών συμφερόντων και δεν υπάρχει καμία βιασύνη να καταλήξουμε σε συμφωνία στην παρούσα φάση. Εκείνος που επείγεται είναι η Τουρκία που βλέπει να «χάνει το τρένο των υδρογονανθράκων» και σπεύδει να απαιτήσει. Εχει όμως μια αεροπορία ξεδοντιασμένη, ένα ναυτικό που ψάχνει αιωνίως «να βρει τη Μάλτα» και ένα στρατό μετά βίας επαρκή. Ετσι οι απειλές της είναι κούφιες απέναντι σε ένα συνασπισμό συμμαχικών δυνάμεων πολλαπλά ισχυρότερο. Ηδη με τη συνεργασία TOTAL και ΕΝΙ η Γαλλία και η Ιταλία εμπλέκονται άμεσα στην προστασία των κοιτασμάτων. Ο σκύλος θα κουραστεί να γαυγίζει και τότε θα συρθεί σε διαπραγματεύσεις με όρους όχι πολύ ευνοϊκούς για τον ίδιο. Εκεί, πιθανόν στα πλαίσια μιας συνολικής διευθέτησης, θα αναγκαστεί να συμφωνήσει στα πλαίσια που περιγράψαμε παραπάνω, εντός των ορίων του Διεθνούς Δικαίου. Τότε θα έχουμε δικαίωμα να ελπίζουμε ότι προκειμένου να μείνει έξω από το παιχνίδι των υδρογονανθράκων, θα δεχτεί λύση του Κυπριακού εντός του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Η καταλληλότερη στιγμή θα είναι όταν ΗΠΑ και Ρωσία θα είναι έτοιμες για συνολική διαπραγμάτευση στην περιοχή της Αν.Μεσογείου, της Μ.Ανατολής και της Ουκρανίας. Η ώρα αυτή πλησιάζει: Τον περασμένο Δεκέμβριο, επιτέλους, η Ρωσία βγήκε από της θέση του «Εχθρού νούμερο 1» στο σύστημα ασφασλείας των ΗΠΑ και εκεί μπήκε η Κίνα. Ο πόλεμος που ακόμα μαίνεται στο εσωτερικό των ΗΠΑ ανάμεσα στον πρόεδρο Τραμπ και το «αντι-ρωσικό» στρατόπεδο θα τελειώσει – το πιθανότερο σε λιγότερο από ενάμισυ χρόνο, αμέσως μετά τις εκλογές του 2020. Τότε, μαζί με την συνολική αναπροσέγγιση ΗΠΑ-Ρωσίας θα είναι η καταλληλότερη στιγμή για διαπραγματεύσεις στα ελληνοτουρκικά. Στο μεταξύ ας συνεχιστούν οι θαλάσσιες γεωτρήσεις τόσο στην Κύπρο όσο και στην Κρήτη….
Νέα Υόρκη, 30 Ιουλίου 2019
