Calatrava’s Design Of Saint Nicholas Does Not Reflect the Orthodox Faith

GREEK ORIGINAL TEXT AT THE SECOND PART OF THIS POST

Calatrava has essentially departed from the Christian faith in the abolition or omission if you will of the arched window on the east side of the chancel. From this opening, from where, according to the Orthodox tradition, the priest waits for the first ray of the sun to pass in order to put the doxology “Glory to you who showed the light”… What really bothered me inside is the creation of the “Hall of Mourning” over the Narthex. Because Christianity does not mourn, it rejoices when it meets its God “Blessed is the way”…  Is it time to rename the Mourning Hall a “Hall of Remembrance” or a “Hall of Hope and Resurrection”?

Ground Zero and Orthodox Church Building

By Maro Kardamitsi-Adami, Honorary Professor of Architecture at Athens Polytechnic

Exactly six years ago, on September 23, 2015, an exhibition by Santiago Calatrava titled “The rebirth of the Orthodox Church of Saint Nicholas at Ground Zero” was inaugurated at the Benaki Museum at 1 Koumbari Street.

All the stages of the reconstruction of the church of  Saint Nicholas were presented then through architectural drawings, models, delicate drawings, watercolors…

One of the most difficult issues that an architect has to face in his career is the temple, the house of worship, the church, the building of worship.

Behind the temple, any temple, Christian, Jewish, Muslim, Buddhist, Hindu, faith pre-exits.

There is the Supernatural, the Intangible, the Invisible, the Uncreated, source and destination of human existence that is expressed differently in every religion, perhaps I dare say, in every temple.

The problem for Santiago Calatrava becomes even bigger for two important reasons. The first is that the famous Spanish Architect is a Jew by religion. Churches always and even now cannot be treated as architectural and technical achievements alone.

The design of any church, of any dogma or religion, is preceded or in my opinion by spirituality, denaturation, religiosity, and then comes the satisfaction of functional technical, and material needs.

The church, every church, is a completely different building from any other building and as such, the architect who undertakes its construction, must believe. He must know deep within himself from experience, from tradition, the principles of the doctrine.

St. Nicholas Church in New York’s Ground Zero is certainly and must be “open to the whole world, regardless of religion, and a place of worship, prayer, meditation, and hospitality,” writes Santiago Calatrava. Every temple I would add must be open to all as God is open to all. But at the same time, as His Eminence Archbishop Dimitrios Trakatellis had said, his design “should be in accordance with the traditions and rituals of the Greek Orthodox Church.”

For Calatrava, the composition of the new church “reflects at the same time the classical Greek architecture of the Acropolis and the Byzantine architecture and will stand at the same time as Parthenon and Hagia Sophia”.

It is obvious that the two views are not identical. And no matter how much Kalatrava tried to be inspired by the mosaic of the Throne of the Hagia Sophia, she did not succeed.

And here is the second equally important reason. The lack of standards in modern Orthodox church building.

After the liberation of Greece and the founding of the first Greek state, Orthodox church architecture faced a number of problems in order to chart new modern pathways, trying to combine Byzantine tradition, neoclassicism, and then modern architecture. It was trying to express the same spiritual and supernatural values ​​with the new building materials and especially the reinforced concrete and sought new forms of ecclesiastical architecture.

In the architectural world, a lively and intense dialogue is developing, and reflections, experiences, opinions are exchanged. There are a few examples of the Orthodox church building in the 20th century. Some efforts of Aristotle Zachos, G. Nomikos, Phaedon and Ethel Kidoniatis, Panagiotis Michelis, and very few others.

Some pioneering examples such as the first prize in the competition of Panagia of Tinos by N. Mitsakis and K. Panagiotakos, of G. Nomikos, and two synagogues of Isaac Saportas, remain unfulfilled. Some small chapels that try to combine modernity with tradition may give some new suggestions.

Simple buildings that express in a modern way, without gossip the faith of their creator. However, these few examples could not create a school.

I would dare say that here too Calatrava’s work does not seem to advance the interwar period architecture to which I referred.

But where I consider, as an architect but also as a Christian Orthodox, that he has essentially departed from the Christian faith in the abolition or omission if you will of the arched window on the east side of the sanctuary. From this opening, from where, according to the Orthodox tradition, the priest waits for the first ray of the sun to pass in order to put the doxology “Glory to you who showed the light”.

However, what really bothered me inside is the creation of the “Hall of Mourning” over the Narthex.

Because Christianity does not mourn, it rejoices when it meets its God “Blessed is the way”.

But Santiago Calatrava is a Jew. For him, the wall of mourning, the wall of tears is a sacred pilgrimage. So he is not able to experience and I insist on designing an Orthodox church, just as a Christian cannot design a mosque or a Muslim can design a church. Church buildings are not just public buildings, they are sacred buildings. Saint Nicholas in Ground Zero can not be a pilgrimage of lamentation and mourning, because for the Orthodox Christian there is no mourning. There is no death. There is Joy. Christ is risen! “Stop our mourning and I will become your ambassador to you. You did not turn away the misfortune that befell me, the joy… Rest in sorrow, rejoice because you were born, the God of centuries ago “, sings the Romanos the Melodist.

This year, after six whole years since the exhibition of the drawings at the Benaki Museum, AB Elpidophoros will inaugurate Saint Nicholas at Ground Zero.

Is it time to rename the Mourning Hall a “Hall of Remembrance” or a “Hall of Hope and Resurrection”?

Maro Kardamitsi Adami

Honorary Professor of the School of Architecture at Athens Polytechnic

==============================

Ξέφυγε ουσιαστικά από την χριστιανική πίστη με την η κατάργηση ή την παράλειψη αν θέλετε του αψιδωτού παραθύρου στην ανατολική πλευρά του ιερού βήματος. Του ανοίγματος αυτού απ΄ όπου σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση περιμένει ο παππάς να περάσει η πρώτη ακτίνα του ήλιου για να βάλει την δοξολογία «Δόξα σοι τω δείξαντι το φως». Εκείνο όμως που μ΄ ενόχλησε ουσιαστικά μέσα μου είναι η δημιουργία της «Αίθουσας Πένθους» πάνω από τον Νάρθηκα. Γιατί η χριστιανοσύνη δεν πενθεί, χαίρεται όταν ανταμώνει το Θεό της «Μακαρία η οδός».

Σημείο μηδέν και ορθόδοξη ναοδομία

Tης Μάρως Καρδαμίτση-Αδάμη

Πριν έξι ακριβώς χρόνια στις 23 Σεπτεμβρίου 2015 εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Κουμπάρη 1, έκθεση του Σαντιάγο Καλατράβα με τίτλο «Η αναγέννηση του ορθόδοξου ναού του Αγίου Νικολάου στο Σημείο Μηδέν».

Παρουσιάστηκαν τότε όλα τα στάδια της αναδημιουργίας του ναού του Αγίου Νικολάου μέσα από αρχιτεκτονικά σχέδια, μακέτες, ευαίσθητα σχέδια, ακουαρέλες…

Ένα από τα δυσκολότερα θέματα που έχει να αντιμετωπίσει ένας αρχιτέκτονας στη σταδιοδρομία του είναι ο ναός, ο ευκτήριος οίκος, η εκκλησία το κτήριο λατρείας.

Πίσω από το ναό, τον οποιοιδήποτε ναό, χριστιανικό, ιουδαϊκό, μωαμεθανικό, βουδιστικό, ινδουιστικό προϋπάρχει πίστη.

Υπάρχει το Υπερνοητό, το Άυλο, το Αόρατο, το Άκτιστο, πηγή και προορισμός της ανθρώπινης ύπαρξης που εκφράζεται διαφορετικά σε κάθε θρησκεία, ίσως τολμώ να πω σε κάθε ναό.

Το πρόβλημα για τον Σαντιάγο Καλατράβα γίνεται ακόμα μεγαλύτερο για δύο σημαντικούς λόγους. Ο πρώτος είναι ότι ο διάσημος Ισπανός Αρχιτέκτων είναι Εβραίος το θρήσκευμα. Και οι εκκλησίες πάντοτε αλλά και τώρα ακόμη δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται ως αρχιτεκτονικά και τεχνικά επιτεύγματα και μόνον.

Στο σχεδιασμό κάθε εκκλησίας, οποιουδήποτε δόγματος και θρησκεύματος, προηγείται ή τουλάχιστον κατά τη γνώμη μου πρέπει να προηγείται η πνευματικότητα, η μετουσίωση, η θρησκευτικότητα και έπειτα η ικανοποίηση των λειτουργικών τεχνικών και υλικών αναγκών.

Η εκκλησία, κάθε εκκλησία είναι ένα εντελώς διαφορετικό κτίσμα από οποιοδήποτε άλλο κτίριο και σαν τέτοιο, ο αρχιτέκτων που αναλαμβάνει την οικοδόμηση της, πρέπει να πιστεύει. Οφείλει να γνωρίζει βαθιά μέσα του από εμπειρία, από παράδοση, τις αρχές του δόγματος.

Ο ναός του Αγίου Νικολάου στο «Σημείο Μηδέν» της Νέας Υόρκης είναι σίγουρα και πρέπει να «είναι ανοικτός για όλο τον κόσμο, ανεξάρτητα από το θρήσκευμα του και ένα μέρος για λατρεία, προσευχή, διαλογισμό και φιλοξενία» γράφει ο Σαντιάγκο Καλατράβα. Κάθε ναός θα πρόσθετα εγώ οφείλει να είναι ανοικτός σε όλους καθώς ο Θεός είναι ανοιχτός σε όλους. Όμως ταυτόχρονα, όπως είχε πει ο Σεβασμιότατος Αμερικής Αρχιεπίσκοπος Δημήτριος Τρακατέλλης, ο σχεδιασμός του «θα πρέπει να είναι σύμφωνος με τις παραδόσεις και το τελετουργικό της ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας».

Για τον  Καλατράβα η σύνθεση του νέου ναού «αντανακλά ταυτόχρονα την κλασσική ελληνική αρχιτεκτονική της Ακρόπολης και τη Βυζαντινή αρχιτεκτονική και θα σταθεί ταυτόχρονα ως Παρθενών και ως Αγία Σοφία».

Είναι φανερό ότι οι δύο απόψεις δεν ταυτίζονται. Και όσο κι αν προσπάθησε ο Καλατράβα να εμπνευστεί από το ψηφιδωτό της Ένθρονης Βρεφοκρατούσας της Αγίας Σοφίας δεν το κατάφερε.

Και εδώ εμφανίζεται ο δεύτερος εξίσου σημαντικός λόγος. Η έλλειψη προτύπων στη σύγχρονη ορθόδοξη ναοδομία.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας και την ίδρυση του πρώτου ελληνικού κράτους η ορθόδοξη ναοδομία αντιμετώπισε πλήθος προβλημάτων προκειμένου να χαράξει νέους σύγχρονους δρόμους προσπαθώντας να συνδυάσει τη βυζαντινή παράδοση, το νεοκλασικισμό και στη συνέχεια τη μοντέρνα αρχιτεκτονική.

Προσπαθώντας να εκφράσει τις ίδιες πνευματικές και υπερφυσικές αξίες με τα νέα δομικά υλικά και ιδιαίτερα το μπετόν αρμέ αναζητεί νέες μορφές εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής.

Στον αρχιτεκτονικό κόσμο αναπτύσσεται ένας ζωηρός και έντονος διάλογος, ανταλλάσσονται προβληματισμοί, εμπειρίες, απόψεις. Ελάχιστα είναι τα παραδείγματα που έχει να επιδείξει η ορθόδοξη ναοδομία τον 20 αιώνα. Κάποιες προσπάθειες του Αριστοτέλη Ζάχου, του Γ. Νομικού, του Φαίδωνα και της Εθέλ Κυδωνιάτη, του Παναγιώτη Μιχελή και ελαχίστων άλλων.

Κάποια πρωτοποριακά παραδείγματα όπως το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό της Παναγίας της Τήνου των Ν. Μητσάκη και Κ. Παναγιωτάκου, του Γ. Νομικού και δύο συναγωγές του Ισαάκ Σαπόρτα, μένουν ανεκτέλεστα. Κάποια μικρά παρεκκλήσια που προσπαθούν να συνδυάσουν το μοντέρνο με την παράδοση δίνουν ίσως κάποιες νέες προτάσεις.

Κτήρια λιτά που εκφράζουν με σύγχρονο τρόπο, χωρίς φλυαρίες την πίστη του δημιουργού τους . Τα ελάχιστα όμως αυτά παραδείγματα δεν μπόρεσαν να δημιουργήσουν σχολή.

Θα τολμούσα να πω ότι κι εδώ το έργο του Καλατράβα δεν φαίνεται να προχωρεί ιδιαίτερα την μεσοπολεμική αρχιτεκτονική στην οποία αναφέρθηκα.

Εκεί όμως που θεωρώ ότι ως αρχιτέκτων αλλά κι ως χριστιανή ορθόδοξη, ότι ξέφυγε ουσιαστικά από την χριστιανική πίστη είναι η κατάργηση ή η παράλειψη αν θέλετε του αψιδωτού παραθύρου στην ανατολική πλευρά του ιερού βήματος. Του ανοίγματος αυτού απ΄ όπου σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση περιμένει ο παππάς να περάσει η πρώτη ακτίνα του ήλιου για να βάλει την δοξολογία «Δόξα σοι τω δείξαντι το φως».

Εκείνο όμως που μ΄ ενόχλησε ουσιαστικά μέσα μου είναι η δημιουργία της «Αίθουσας Πένθους» πάνω από τον Νάρθηκα.

Γιατί η χριστιανοσύνη δεν πενθεί, χαίρεται όταν ανταμώνει το Θεό της «Μακαρία η οδός».

Ο Σαντιάγκο Καλατράβα όμως είναι εβραίος. Γι΄ αυτόν το τείχος του πένθους, το τείχος των δακρύων αποτελεί ιερό προσκύνημα. Δεν είναι λοιπόν σε θέση να βιώσει και επιμένω να σχεδιάσει έναν ορθόδοξο ναό, όπως αντίστοιχα δεν μπορεί να σχεδιάσει ένας χριστιανός ένα τζαμί ή ένας μωαμεθανός μια εκκλησία. Τα εκκλησιαστικά κτήρια δεν είναι απλά δημόσια κτήρια, είναι κτήρια ιερά. Ο Άγιος Νικόλαος στο «Σημείο Μηδέν» δεν μπορεί να είναι προσκύνημα πένθους και θρήνου, γιατί για τον ορθόδοξο χριστιανό δεν υπάρχει πένθος. Δεν υπάρχει θάνατος. Υπάρχει Χαρά. Ανέστη Χριστός! «Παύσαθε τον θρήνον ημών και πρέσβυς υμών γίνομαι προς τον εξ εμού. Υμείς δε απώσασθε την συμφοράν τεκούσης μου την χαράν… Ησυχάστε αλυπώς, χαράς γαρ παραίτιος ο γεννηθείς, ο προ αιώνων Θεός», ψάλλει ο Ρωμανός ο Μελωδός.

Φέτος μετά από έξη ολόκληρα χρόνια από την έκθεση των σχεδίων στο Μουσείο Μπενάκη, ο νέος Αμερικής Ελπιδοφόρος θα εγκαινιάσει τον Άγιο Νικόλαο στο «Σημείο Μηδέν».

Μήπως ήρθε η ώρα να μετονομαστεί η Αίθουσα Πένθους σε Αίθουσα μνήμης ή Αίθουσα Ελπίδας και Ανάστασης;  

Μάρω Καρδαμίτση Αδάμη

Ομ. Καθηγήτρια Σχολής Αρχιτεκτόνων Ε.Μ.Π.