Γιατί Και Πως να Νηστεύουμε: Το αληθινό νόημα της νηστείας

Απόστολος Παύλος: «Η πραγματική νηστεία είναι να μοιράζετε το ψωμί σας με τον φτωχό, να βάζετε άστεγους εις τα σπίτια σας, να ντύνετε τους γυμνούς, και να μη δείχνετε αδιαφορία και καταφρόνηση στους άλλους.»

Της Ειρήνης Πολυδούλη

Τι σημαίνει νηστεία, και γιατί νηστεύουμε; Ας εξετάσουμε πρώτα την Παλαιά Διαθήκη, το τι μας λέει ο Προφήτης Ησαΐας, στο κεφάλαιο 58, 3-7

«[οι Εβραίοι] Επιθυμούν να πλησιάσουν τον Θεό για την προστασία Του, και Του λέγουν: γιατί όταν νηστεύαμε δεν πρόσεξες την νηστεία μας; Ταπεινώσαμε με μετάνοια τις ψυχές μας και δεν μας αναγνώρισες. Δεν σας πρόσεξα, λέγει ο Κύριος, διότι όταν νηστεύατε, κάνατε τα δικά σας εγωιστικά θελήματα»

«Καταπιέζατε και τραυματίζατε όσοι ήταν κατώτεροί σας. Εάν, όταν νηστεύετε, μαλώνετε και χτυπάτε με γροθιές τους άσημους και αδύνατους, τότες είναι μάταια, και δεν ωφελεί η νηστεία σας. Εγώ δεν εγκρίνω αυτού του είδους νηστείας. Ούτε μου αρέσει ο άνθρωπος να ταπεινώνει τον εαυτόν του με τόσο αυστηρή νηστεία ώστε να πέφτει κάτω, η να στρώνει να κοιμηθεί επάνω στην στάχτη, η να κακοποιεί τον εαυτόν του. Εγώ δεν όρισα τέτοιες νηστείες»

«Η σωστή νηστεία είναι να λύσετε κάθε δεσμό και σύνδεσμο με την αδικία, και να σχίσετε κάθε διεστραμμένη συμφωνία, τις οποίες με βία και εξαναγκασμού έχετε επιβάλει στους άλλους. Η πραγματική νηστεία είναι να μοιράζετε το ψωμί σας με τον φτωχό, να βάζετε άστεγους εις τα σπίτια σας, να ντύνεται τους γυμνούς, και να μη δείχνετε αδιαφορία και καταφρόνηση στους άλλους.»

Αυτοί οι Εβραίοι, λοιπόν, νήστευαν για να καλοπιάσουν το Θεό, να τους κάνει τα χατίρια, χωρίς να αλλάξουν τρόπο ζωής  η να κάνουν καλές πράξεις που άρεσαν στον Κυρίο.

Εμείς που είμαστε Έλληνες Ορθόδοξοί Χριστιανοί, γιατί, νηστεύουμε? Μήπως νηστεύουμε επειδή,

• Έτσι μάθαμε από τους γονείς μας;
• Για να παίρνουμε την Θεία Κοινωνία;
• Για να δικαιωθούμε από κακές πράξεις;
• Για να ακούει ο Θεός τις προσευχές μας;
• Για να μας δίνει ο Θεός αυτό που ζητάμε, όπως με τους Εβραίους;
• Για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες μας;
• Για να είμαστε καλοί άνθρωποι;
• Για να πάμε στον παράδεισο;

Ας το εξετάσουμε αυτό. Η νηστεία είναι η πρώτη εντολή που έδωσε ο Θεός στον Άνθρωπο, στον Αδάμ και στην Εύα. Τους είπε να μη φάγουν από το δένδρο της Γνώσεως μεταξύ καλού και κακού, γιατί εάν έτρωγαν απ’ αυτό, θα πέθαιναν. Ήταν η μόνη εντολή που τους έδωσε ο Θεός, για να τους δοκιμάσει, και αυτοί, με εγωισμό και με το έτσι θέλω, ανυπάκουσαν στον Κυρίο, έφαγαν από αυτό το δένδρο, έχασαν τον Παράδεισο, και πεθάνανε, πρώτα πνευματικώς, και έπειτα, σωματικώς. Γ ‘αυτό, αγαπητοί μου, η ζωή αυτή είναι τόσο δύσκολη, με πολλές στεναχώριες, αρρώστιες, και πολλά δάκρυα.

Γ ’αυτό το λόγο, η πρώτη πράξης του Χριστού μας, μετά την βάπτισή του στον Ιορδάνη Ποταμό, ήταν να φύγει μόνος Του στην έρημο, όπου προσευχήθηκε και νήστεψε για 40 ημέρες – αυτό που δεν έκαναν οι πρωτόκτιστοι – για να δείξει σε μας την πλήρη υπακοή και υποταγή Του στον Θεό Πατερά.

Η νηστεία λοιπόν, εκφράζει την υπακοή μας στον Θεό. Η υπακοή φέρνει την ταπείνωση, η ταπείνωση φέρνει την μετάνοια, και η μετάνοια φέρνει την σωτηρία. Η νηστεία, λοιπόν, δεν είναι ο στόχος, άλλο το μέσον του Χριστιανού Ορθοδόξου, το εργαλείο δια το οποίο επεξεργαζόμαστε την σωτηρία μας.

Όταν νηστεύουμε με επίγνωση επάνω σ ’αυτό που τρώμε, αυτή η επίγνωση επεκτείνεται στις πράξεις μας και στις σκέψεις μας, και μας κάνει να γνωρίζουμε την συμπεριφορά μας, ότε σώστε, να διορθώνουμε τον εαυτόν μας. Δεν φτάνει μόνο η νηστεία από φαγητά. Αυτό το είδος νηστείας είναι απλώς η αρχή. Το τέλος είναι η αλλαγή του εαυτού μας προς την τελειότητα, μέχρι που να μοιάσουμε τον ίδιο τον Χριστό. Έτσι μας λέει και ο Απόστολος Παύλος στην πρώτη επιστολή του προς τους Κορινθίους, κεφάλαιο 11, 1 «Γίνεται μιμητές μου, όπως εγώ του Χριστού»

Η προσευχή μαζί με την νηστεία, είναι το πιο δυνατό όπλο του Ορθοδόξου Χριστιανού, ενάντια τα δαιμόνια που συνέχεια μας διαβάλλουν με αμαρτωλές σκέψεις οι όποιες καθοδηγούν στις αμαρτωλές πράξεις. Με τον ίδιο τρόπο ακριβώς, ο Σατανάς, με μορφή φιδιού, διέβαλε τον Αδάμ και την Εύα να αμαρτήσουν ενάντια του Θεού και να χάσουν τον Παράδεισο.

Όταν οι μαθητές του Χριστού τον ερώτησαν γιατί δεν ημπόρεσαν να βγάλουν τα δαιμόνια από τους δαιμονιζόμενους, ο Κύριος τους απάντησε ότι αυτό το είδος δεν βγαίνει με τίποτες άλλο εκτός με την νηστεία και την προσευχή, Μάρκος, κεφάλαιο 9, 29. Γιατί άραγε; Γιατί η νηστεία, μαζί με την προσευχή δείχνουν ταπείνωση προς τον Θεό –  ιδίως η ταπεινή προσευχή, «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό»

Αυτή την σωτηριολογική ταπείνωση δεν την ανέχεται ο Σατανάς και φεύγει μακριά.

Πως τότες πρέπει να νηστεύουμε; Για να απαντήσουμε σ ‘αυτό το ερώτημα, πρέπει πρώτα να γνωρίζουμε τι ακριβώς σημαίνει νηστεία. Η λέξης νηστεία σημαίνει, αποχή, αποφυγή, αυταπάρνηση, δηλαδή, σημαίνει θυσία.

Οι Εβραίοι της Παλαιάς Διαθήκης, έκαναν θυσίες με ολοκαυτώματα ζώα, με αφιερώματα, με στάχτες στο κεφάλι και στο σώμα τους, φορώντας πανιά από σάκο, και με νηστείες.

Εμείς οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί συνηθίζουμε να κάνουμε άλλου είδους θυσίες. Φέρνουμε ψωμί, κρασί και λάδι στην Εκκλησία, ανάβομαι κεριά, καίγομαι θυμίαμα, κάνουμε προσευχές, ασπαζόμαστε εικόνες, δίνουμε χρήματα, και νηστεύουμε.

Εάν όμως τα κάνουμε όλα αυτά όπως τα έκαναν οι Εβραίοι της Παλαιάς Διαθήκης, στον καιρό του Προφήτη Ησαΐα, που νήστευαν αλλά δεν άλλαζαν τρόπο ζωής, όλες οι θυσίες μας γίνονται μάταια, και δεν τις δέχεται ο Θεός.

Όπως εξηγεί ο Προφήτης Ησαΐας, ο Θεός θέλει πάνω απ’ όλα, να θυσιάσουμε τους εαυτούς μας. Τι εννοεί αυτό? Να πέσουμε μέσα στη φωτιά και να καούμε; Όχι, βέβαια! Το να θυσιάσουμε τους εαυτούς μας εννοεί πρώτα να θυσιάσουμε τον εγωισμό μας και όλα τα πάθει μας, δηλαδή, να θυσιάσουμε την θέλησή μας.  Όταν καταφέρουμε να κάνουμε αυτό το είδος θυσίας, αγαπητοί μου, τότες θα μπορέσουμε να μάθουμε να θυσιάσουμε και τη ζωή μας, όπως την θυσίασαν οι Άγιοι Μάρτυρες του Χριστού.

Όταν κάνουμε τέτοια θυσία στον Θεό, δηλαδή, να θυσιάσουμε τη δική μας θέληση, για να κάνουμε το θέλημα του Θεού, τότες, ο Κύριος δέχεται και όλες τις άλλες θυσίες που κάνουμε, όπως τα ψωμιά μας, τα κεριά μας, και τα ευλογεί. Ευλογεί και μας να προχωρήσουμε στην επουράνια Βασιλεία Του.

Το άλλο λέει η Αγία Γραφή για την νηστεία ; Στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου, κεφάλαιο 6, 16-18. Ο Χριστός μας λέει τα εξής.

 «Όταν νηστεύετε, να μη γίνεστε σκυθρωποί, όπως οι υποκριτές, που παραμορφώνουν την όψη τους για να δείξουν στους ανθρώπους πως νηστεύουν. Σας βεβαιώνω πως έτσι έχουν κιόλας λάβει την ανταμοιβή τους [δηλαδή, από τους ανθρώπους]»

«Εσύ, αντίθετα, όταν νηστεύεις, περιποιήσου τα μαλλιά σου και νίψε το πρόσωπό σου, για να μη φανεί στους ανθρώπους η νηστεία σου, αλλά στον Πατέρα σου, που βλέπει τις κρυφές πράξεις, και ο Πατέρας σου που βλέπει τις κρυφές πράξεις, θα σου το ανταποδώσει φανερά»

Επίσης, και η Ορθόδοξη Εκκλησία μας έχει κάτι να πει για την νηστεία, στο Τροπάριων της Καθαράς Δευτέρας, το οποίο λέει το εξής,

Νηστεύσωμεν νηστεία δεκτήν,

ευάρεστον τω Κυρίω,

αληθής νηστεία,

η των κακών αλλοτρίωσης,

εγκράτεια γλώσσης,

θυμού αποχή,

επιθυμιών χωρισμός,

καταλαλιάς, ψεύδους και επιορκίας.

Η τούτων ένδεια,

νηστεία εστίν αληθής

και ευπρόσδεκτος.

Με απλά λόγια, αυτό το τροπάριο σημαίνει το εξής:

Η νηστεία μας να είναι αποδεκτή στον Κύριο,

Να είναι πραγματική νηστεία που σημαίνει

Αποξένωση του εαυτού μας από κάθε κακό,

Με εγκράτεια της γλώσσας μας,

Με αποχή από θυμό,

Με χωρισμό από ακάθαρτες επιθυμίες, ψέματα και κάθαρση.

Αν γίνουμε φτωχοί σε αυτά τα πάθη,

Η νηστεία μας θα είναι αληθινή και ευπρόσδεκτη στον Θεό.

Νηστεία θα πει αποφυγή της υπερηφάνειας, του θυμού, της λαγνείας, της απληστίας, της λαιμαργίας, της ζήλιας, και της νωθρότατος που σημαίνει της τεμπελιάς. Αυτή είναι η πραγματική νηστεία, και όχι μόνο η αποφυγή ορισμένων τροφών.

Εάν, λοιπόν, νηστεύουμε από τροφές επειδή έτσι μάθαμε από τους γονείς μας, καλά κάνουμε, αλλά, πρέπει να προσέξουμε να νηστεύουμε με επίγνωση επάνω σ ’αυτό που τρώμε, ότε σώστε αυτή η επίγνωση να επεκτείνεται στις πράξεις μας και στις σκέψεις μας. Αυτό έχει μεγαλύτερη σημασία και μεγαλύτερη αξία από το να νηστεύουμε αυστηρά από τροφές και να μη κάνουμε το θέλημα του Θεού.

Επάνω στο θέμα τροφών, όλοι μας γνωρίζουμε αρκετά καλά ποιες είναι οι νηστήσιμες τροφές και ποιες είναι οι αρτύσιμες. Το μονό που θα σας πω γ’ αυτό το ζήτημα, είναι το ότι οι τροφές πρέπει να είναι κατάλληλες για την ηλικία και την υγεία του ανθρώπου. Εάν ρωτήσουμε τον πνευματικό μας πατέρα γ ’αυτό το ζήτημα, αυτός θα μας πει να ρωτήσουμε τον ιατρό μας. Πολλοί, όμως, ρωτούν αλλά λίγοι πράττουν αυτά που θα τους πουν ο πνευματικός η ο ιατρός. Όταν δεν κάνουμε υπακοή στον πνευματικό μας η στον ιατρό μας και νηστεύουμε πιο αυστηρά απ’ ότι μας λένε, να ξέρετε ότι αμαρτάνουμε περισσότερο ενώπιον του Θεού επειδή, όπως είπε ο Προφήτης Ησαΐας στους Εβραίους, κάνουμε τα δικά μας εγωιστικά θελήματα.

Ο Θεός είπε, «Ούτε μου αρέσει ο άνθρωπος να ταπεινώνει τον εαυτόν του με τόσο αυστηρή νηστεία ώστε να πέφτει κάτω, η να στρώνει να κοιμηθεί επάνω στην στάχτη, η να κακοποιεί τον εαυτόν του. Εγώ δεν όρισα τέτοιες νηστείες» Δηλαδή, η νηστεία δεν πρέπει να είναι ενάντια την υγεία του ανθρώπου.

Εάν νηστεύουμε για να δικαιωθούμε από κακές πράξεις η για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες μας κάνουμε λάθος μεγάλο. Η νηστεία δεν μας δικαιώνει ούτε μας συγχωράει. Είπαμε τι κάνει η νηστεία. Η νηστεία μας φέρνει σε επίγνωση επάνω σ ’αυτό που τρώμε, ότε σώστε αυτή η επίγνωση να επεκτείνεται στις πράξεις μας και στις σκέψεις μας. Ο σκοπός της νηστείας δεν είναι να δικαιωθούμε η να συγχωρεθούμε. Ο σκοπός της είναι η υπακοή μας στον Θεό. Η υπακοή φέρνει την ταπείνωση, η ταπείνωση φέρνει την μετάνοια, και η μετάνοια φέρνει την σωτηρία.

Όταν λέμε ότι ο σκοπός της νηστείας είναι να μας φέρει στην μετάνοια, εννοούμε, να μας φέρει στο μυστήριο της Θείας Εξομολογήσεως – στο πετραχήλι του ιερέα. Χωρίς την Θεία Χάρη του Θεού, στο μυστήριο της Θείας Εξομολογήσεως, δεν πρόκειται να δικαιωθούμε, ούτε να συγχωρεθούμε, όσες νηστείες και αν κάνουμε. Δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν έχει αμαρτήσει, και δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν χρειάζεται το μυστήριον της Θείας Εξομολογήσεως. Εάν, λοιπόν, νηστεύουμε για να πάμε στον παράδεισο, και δεν εξομολογούμεθα στο πετραχήλι του παππά, να ξέρουμε ότι κοροϊδεύουμε και εξαπατούμε τον εαυτόν μας.

Εάν νηστεύομε για να είμαστε καλοί άνθρωποι, η Αγία Γραφή μας λέει,  στο κατά Λουκά, κεφάλαιο 18, 19, ότι μόνο ο Θεός είναι καλός. Δηλαδή, εφόσον όλοι οι άνθρωποι είναι αμαρτωλοί, κανένας άνθρωπος δεν είναι καλός. Ακόμη και οι Άγιοι ήταν αμαρτωλοί. Θα μου πείτε, εφόσον ήταν άγιοι, δεν ήταν καλοί άνθρωποι;

Πρέπει να καταλάβουμε αγαπητοί, ότι, Άγιος δεν σημαίνει τέλειος, ούτε σημαίνει αναμάρτητος, η αλάνθαστος. Μόνο ο Κύριος είναι τέλειος, αναμάρτητος, αλάνθαστος, και καλός. Άγιος είναι εκείνος που αφιερώνετε ολοκληρωτικά στο θέλημα του Θεού και τηρεί τις εντολές Του. Ποιες εντολές ; Οι εντολές της Αγάπης που βρίσκονται στο κατά Ματθαίου, κεφάλαιο 22, 36-40 «Να αγαπάς τον Θεό σου με όλη σου την καρδιά, με όλη σου την ψυχή, και με όλο σου τον νου, και, να αγαπάς τον πλησίον σου όπως αγαπάς τον εαυτόν σου» Αυτός που αγαπά έτσι, αυτός είναι άγιος, αλλά, δεν είναι αναμάρτητος, και πάλι χρειάζεται την συγχωρητική ευχή, κάτω από το πετραχήλι του Ιερέως, στο μεγάλο μυστήριο της Θείας Εξομολογήσεως, για να σωθεί η αθάνατη ψυχή του.

Ο Θεός δεν ακούει τις προσευχές μας επειδή νηστεύουμε. Ο Θεός ακούει τις προσευχές μας όταν κάνουμε το Άγιο θέλημά Του. Όταν όμως ο Θεός μας απαντάει στις προσευχές μας, εμείς τον ακούμε; Μα πως μας απαντάει ο Θεός ; Ο Θεός μας απαντάει και μας μιλάει τακτικά,  δια μέσου της Αγίας Γραφής, δια μέσου τους Αγίους Πατέρες, τα κηρύγματα και τις συμβουλές των αγίων ανθρώπων, και δια μέσου της συνειδήσεώς μας. Αλλά ποιος Τον ακούει; Οι περισσότεροι από μας, και πρώτη εγώ, τον παρακαλούμε τόσο συχνά γι’ αυτά που εμείς απαιτούμε απ’ Αυτόν, που δε κοντοστεκόμαστε μια στιγμή να  ακούσουμε τι μας λέει ο Κύριος. Στην ουσία, δεν θα έπρεπε να παρακαλούμε η να ζητάμε από τον Κύριο για τίποτες άλλο εκτός από το έλεός Του, και το Άγιο Θέλημά Του. «Κύριε, Ιησού Χριστέ, ελέησον με την αμαρτωλη, και γεννηθείτε το θέλημά Σου». Όταν λέμε και το «Υπεραγία Θεοτόκε σώσον με», επικαλούμαι και τις πρεσβείες της Παναγίας μας.

Μεγαλύτερη αξία έχει όμως, από το να παρακαλούμε από τον Θεό, να τον δοξάζουμε συνεχώς. Αξίζει να τον δοξάζουμε ανελλιπώς εφόσον το κάθε τι που έχουμε, ακόμη και τον ίδιον τον εαυτόν μας, ακόμη και τις δυσκολίες και τα προβλήματα μας, είναι σωτηριολογικές ευλογίες, και δώρα του καλού Θεού, που μας οδηγούν στη σωτηρία.

Και τώρα φτάνουμε στο τελευταίο στοιχείο, την Θεία Κοινωνία, η οποία είναι το άχραντο σώμα και το τίμιο αίμα του Χριστού. Εάν νηστεύουμε μόνο και μόνο για να κοινωνούμε, κάνουμε μεγάλο λάθος. Η προετοιμασία της Θείας Κοινωνίας, βασίζετε στον τρόπο ζωής που κάνουμε, και στο μυστήριο της Θείας Εξομολογήσεως, και όχι στην αποχή ορισμένων τροφών. Οι πρώτοι Χριστιανοί, που Κοινωνούσανε κάθε μέρα, νήστευαν αυστηρά κάθε μέρα; Όχι, βέβαια, αλλά τι έκαναν; Όσο μπορούσαν περισσότερο, έκαναν το θέλημα του Κυρίου, το οποίο ήταν να μοιάσουν τον ίδιο τον Χριστό.

Η Αγία Γραφή μας εξηγεί πως πρέπει να προετοιμαζόμαστε για την Θεία Κοινωνία και τι συμβαίνει όταν κοινωνάμε αναξίως, στην πρώτή Επιστολή Παύλου προς τους Κορινθίους, στο κεφάλαιο 11, 26-32.

«Γιατί ωσότου να έρθει ο Κύριος, πάντοτε, όποτε τρώτε αυτό το ψωμί και πίνετε αυτό το ποτήριον, διακηρύττετε το θάνατο του Κυρίου. Όποιος, λοιπόν, τρώει τον άρτο και πίνει το ποτήριον του Κυρίου με τρόπο ανάξιο, γίνεται ένοχος αμαρτήματος απέναντι στο σώμα και στο αίμα του Κυρίου. Γιατί όποιος τρώει τον άρτο και πίνει τον οίνο με τρόπο ανάξιο, χωρίς να αναγνωρίζει σ ‘αυτά το σώμα του Κυρίου, αυτό που τρώει κι αυτό που πίνει φέρνουν πάνω του καταδίκη. Έτσι εξηγείται γιατί έχετε ανάμεσά σας πολλούς ελαφρά και βαριά αρρώστους, καθώς και αρκετούς θανάτους. Αν αρχίζαμε με την εξέταση του εαυτού μας, δε θα προκαλούσαμε την τιμωρία του θεού. Αλλά όταν ο Κύριος μας τιμωρεί, μας διαπαιδαγωγεί, έτσι ώστε να μην υποστούμε την τελική καταδίκη μαζί με τον κόσμο.»

Με απλά λόγια, ο Απόστολος Παύλος μας λέει ότι πριν κοινωνάμε, πρέπει να εξετάζουμε τον εαυτόν μας.  Εάν έχουμε κάνει αμαρτίες, πρέπει να μετανοήσουμε γι’ αυτές με σωστό τρόπο, ζητώντας συγχώρησε από τον Θεό, και από τους ανθρώπους που στεναχωρήσαμε, στο Θείο Μυστήριο της Εξομολογήσεως. Εάν δεν το κάνουμε αυτό, δηλαδή δεν εξετάζουμε τον εαυτόν μας, τότες θα μας εξέταση ο ιδίως ο Κύριος. Και τι βαθμό θα πάρουμε; Ένα μηδέν, δηλαδή, την τιμωρία Του. Ο Θεός που μας τιμωρεί δεν το κάνει από μίσος η από νεύρα, όπως εμείς, αλλά σαν καλός Πατέρας, από αγάπη, για να μας συνεφέρει, να συνειδητοποιήσουμε το αμάρτημά μας, να μετανοήσουμε ειλικρινά γ ‘αυτό, και να σωθούμε.

Ο Απόστολος Παύλος δεν είπε ότι για να κοινωνούμε πρέπει να νηστεύουμε από τροφές. Δεν ανέφερε καθόλου αυτού του είδους νηστείας. Ανέφερε μόνο την εξέταση της καρδίας και της συνειδήσεώς μας, όπως είχε πει και παλαιότερα ο Προφήτης Ησαΐας. Ας θυμηθούμε τα λόγια του Θεού.

«Η πραγματική νηστεία είναι να μοιράζετε το ψωμί σας με τον φτωχό, να βάζετε άστεγους εις τα σπίτια σας, να ντύνεται τους γυμνούς, και να μη δείχνετε αδιαφορία και καταφρόνηση στους άλλους.»

 Αγαπητοί μου, η νηστεία είναι το μέσον το οποίο μας βοηθάει να καθαρίσουμε τις καρδίες μας και να πλησιάσουμε το πετραχήλι στην Θεία Εξομολόγηση, και να φτάσουμε στην Σωτηρία. Εύχομαι σε όλους, καλή Σαρακοστή, καλή μετάνοια, και καλό παράδεισο.